ရခုိင္ႏုိင္ငံေတာ္ ၿပန္ရေရးအတြက္ အဂၤလိပ္တိနန္႔ ခ်ဳပ္ဆုိခေရ စာခ်ဳပ္ပါ အခ်က္အလက္မ်ား

ရခုိင္ၿပည္ ကုိ 1146 ခုႏွစ္မွာ ဘုိးေတာ္ေမာင္၀ုိင္း သိမ္းယူၿပီးေနာက္ သူ႔ကၽြန္ဘ၀ ေရာက္ၿပီး လူလုံးမလွ ၿဖစ္နိန္ေရ ရခုိင္သားရို႔သည္  ဗမာတိကို တိုက္ဖို႔ အတြက္ အခ်က္(၁၀)ခ်က္ပါေရ စာခ်ဳပ္ကို အဂၤလိပ္တိနန္႔  အၿပန္အလွန္ အေက်အလည္ ေဆြးေနြးၿပီး စာခ်ဳပ္ ခ်ဳပ္ဆိုခသည္။ ထိုစာခ်ဳပ္ကို ရခိုင္ေခါင္းေဆာင္တိနန္႔ အဂၤလိပ္ေခါင္းေဆာင္တိက ေအာက္ပါအတုိင္း သေဘာတူခကတ္သည္။
 စာခ်ဳပ္ ခ်ဳပ္ဆုိခေရ ရခုိင္ဖက္က ေခါင္းေဆာင္ပုဂၢိဳလ္တိမွာ

(၁) မင္းသားႀကီးေရႊဗန္း
(၂) ၿမိဳ႕သူႀကီးေအာင္ေက်ာ္ဇံ
(၃) ေဒး၀န္းႀကီးေအာင္ေက်ာ္ရႊီ     ရုိ႔ ၿဖစ္ၾကၿပီးေက၊

အဂၤလိပ္တိဘက္က ေခါင္းေဆာင္တိမွာ

(၁) မင္းႀကီး ဒိန္သွ်န္
(၂) ယ၀ါသတ္ေခၚ ရာပသိန္သတ္
ရို႔ျဖစ္ကတ္ၿပီးေက ေအာက္ပါသေဘာတူ အခ်က္(၁၀)ခ်က္ကို ခ်ဳပ္ဆိုခကတ္ပါေရ။

(၁) ဗမာတပ္ကို ရခိုင္ျပည္က  အၿပီးအပုိင္ ေမာင္းထုတ္ပီးရဖို႔။
(၂) အဂၤလိပ္ထံမွ  လက္နက္အကူအညီပီးရဖို႔၊ စစ္သားအခ်ဳိ႕ ကူညီရဖို႔။
(၃)စစ္ကာလအတြင္း အဂၤလိပ္တိဖက္က ကုန္က်ေရ စစ္စရိတ္ကုိ ထုတ္သံုးထားဖို႔။
(၄) ဗမာတိ ရခုိင္ၿပည္က ထြက္လားၿပီးေရ ေနာက္ပုိင္းမွာ  ရခိုင္ျပည္ကို ရခိုင္အႀကီးအကဲ(မင္းသား)တိလက္ကို ျပန္အပ္ရဖို႔။
(၅) စစ္ၿပီးလားေက စစ္အတြင္း အသံုးစရိတ္(၂)ဆကို ရခိုင္တိဖက္က အဂၤလိပ္တိကို ျပန္ေလွ်ာ္ပီးရဖို႔။
(၆)အဂၤလိပ္တိေရ ရခိုင္ျပည္သူတိကို မရက္စက္ မေစာ္ကားဖို႔နန္႔ စာခ်ဳပ္ပါ ကတိ တည္ဖို႔။
(၇) စစ္ၿပီးလားေက အဂၤလိပ္အစိုးရေရ ရခိုင္ျပည္က လံုး၀ဥႆံု ထြက္ခြါပီးရဖို႔။
(၈) စစ္တိုက္ေက ရခို္င္တိက အဂၤလိပ္စစ္တပ္ ရွိက လမ္းျပခ်ီတက္ၿပီး စတုိက္ရဖို႔။
(၉) ကုန္းတပ္ရီတပ္တိမွာ ႏွစ္ဦးႏွစ္ဖက္ တာ၀န္ယူဖို႔၊ တူညီမွ်တ အားသြန္ခြန္စိုက္ ရြပ္ရြပ္ခၽြန္ခၽြန္ တိုက္ထုတ္ရဖို႔။
(၁၀) စစ္အတြင္း လုိအပ္ေတရိကၡာကို ရခိုင္တိက လံုး၀တာ၀န္ယူရဖို႔ ေစာ္ရို႔ ျဖစ္ပါေရ။

ယင္းပိုင္ စာခ်ဳပ္ခ်ဳပ္ဆိုၿပီးေက ရခိုင္ အဂၤလိပ္ စစ္တပ္  ပူးတြဲၿပီးေက  ၁၈၂၄ ခု မတ္လမွာ စတင္တိုက္ခုိက္ကတ္ပါေရ ။ ယင္းပုိင္ မခံခ်င္ေသာစိတ္ ကုိယ္ၿပည္ ကုိယ္႔ႏုိင္ငံကုိ လုိေသာခ်င္စိတ္ သူကၽြန္မခံလုိေသာ စိတ္ နန္႔ စစ္တုိက္ေရခါ ရခိုင္ကို စိုးမုိးအုပ္ခ်ဳပ္နိန္ေရ ဗမာလူမိ်ဳးတိလည္း ရခိုင္ျပည္က စစ္ရႈံးၿပီးေက  ဆုတ္ခြါလားခရပါေရ။ ေနာက္ပိုင္းမွာ ရႏၱပိုစာခ်ဳပ္နန္႔ ဗမာ  အဂ္လိပ္ ရုိူေရ စစ္ေၿပၿငိမ္းလုိက္ကတ္ပါေရ။
  ရခုိ္င္ၿပည္မွာ အုပ္ခ်ဳပ္ခေရ  ဗမာၿမိဳ႔၀န္တိမွာ ေအာက္ပါအတုိင္းၿဖစ္ပါေရ။
                       (ရခုိင္သကၠရာဇ္ )
  ၁ ၊ နႏၵပက်န္                ၁၁၄၆ + ၄ = ၁၁၅၀ ထိ
  ၂၊ အေနာက္တုိက္၀န္  ၁၁၅၀ + ၂ = ၁၁၅၂ ထိ
  ၃၊ ပုသိန္၀န္မင္း           ၁၁၅၂ + ၁ =၁၁၅၃ ထိ
 ၄၊ တုိင္းတာ၀န္             ၁၁၅၃ + ၂ = ၁၁၅၅ ထိ
 ၅၊ ေမာင္ေက်ာ္လွ         ၁၁၅၅ + ၂ = ၁၁၅၇ ထိ
 ၆၊ စိန္ဘူး                      ၁၁၅၇ + ၁၈ = ၁၁၇၅ ထိ
ရ၊ ေနာ္ရထာ                  ၁၁၇၅ + ၆ = ၁၁၈၁ ထိ
ဂ၊ ေမာင္ၾကာရုိး             ၁၁၈၄ +၃ = ၁၁၈၇ ထိ
၉၊ တရုတ္၀န္ စံေပ်ာ္     ၁၁၈၄ + ၂ =၁၁၈၆ ထိ ၿဖစ္ကတ္ပါေရ။
     ဗမာကုိ အဂၤလိပ္တိနန္႔  ပူးေပါင္းတုိက္ၿပီးေက ေအာင္ႏုိင္ခေကေလ႔  က်ားကုိေၾကာက္လုိ႔ သွ်င္ကုိကုိး  သွ်င္က က်ားထက္ဆုိးဆုိေရပုိင္
ရခုိင္သားတိဘ၀မွာ ၾကံဳလာ၇ပါေရ၊ စစ္တုိက္လုိ႔ ေအာင္ႏုိင္ေရခါ အဂၤလိပ္က အခ်ဳပ္အခ်ာ အာဏာကုိ ရခုိင္လက္ထဲကုိ လႊဲမပီးဘဲ သူရုိ႔တိရာ ရခုိင္တိရာ ရခုိင္ၿပည္ကုိ လက္နက္အားကုိနန္႔ အုပ္ခ်ဳပ္ကတ္ပါေရ ။
    ထုိအခါ ရခုိင္ေခါင္းေဆာင္တိက  စာခ်ဳပ္ခ်ဳပ္ေရ ကတိကုိ မတည္ ၊သစၥာေဖါက္လားကတ္ေတ အဂၤလိပ္တိကုိ မခံမရပ္ႏုိင္လုိ႔  ဆက္ၿပီးေက အဂၤလိပ္တိကုိ ေတာ္လွန္ခကတ္ပါေရ။ ၄င္းေတာ္လွန္ေရး ေရ အမ်ိဳးသာ သစၥာေဖါက္ စံရေဖြ ေၾကာင္႔ ေတာ္လွန္ေရး ေခါင္းေဆာင္တိ အားလုံး သီဆုံးလားခရၿပီးေက   ေနာက္ ေတာ္လွန္ေရးတစ္ရပ္လုံး လည္း က်ဆုံးလားခပါေရ။
  ယင္းေနာက္ ရခုိင္ၿပည္ကုိ စစ္တေကာင္းၿမိဳ႔က နိန္ၿပီးေက အုပ္ခ်ဳပ္ခေရ အဂၤလိပ္မင္းတိမွာ ေအာက္ပါအတုိင္း ၿဖစ္ပါေရ။
    (အဂၤလိပ္သကၠရာဇ္)
    1. Roberson 1824 - 1826
   2.  Richerd     1826-1826
   3. Charles Paton  1826-1829
  4. N J  Halhed       1829- 1832
  5. H. Walters         1832 - 1833
   6.  J.J Harvey       1833 - 1834
     အထက္ပုဂၢိဳလ္တိေရ  စစ္တေကာင္းၿမိဳ႔ မွ ရုံးစုိက္ၿပီး အုပ္ခ်ဳပ္ခေရ အဂၤလိပ္မင္းၾကီးမ်ားၿဖစ္ပါေရ။
    စစ္ေတြၿမိဳ႔မွာ ရံုံးစုိက္ၿပီးေက အုပ္ခ်ဳပ္ခေရ အဂၤလိပ္မင္းတိမွာ ေအာက္ပါအတုိင္းၿဖစ္ပါေရ။
   7 . Captain J. Dickinson           1834 - 1837
   8.  C opten Archebold  Bogle 1837 - 1848
  9.  J.H. Crow Ford                      1848 -1849
  10. R  Cairnes  Rackes                1849 = 1849
  11.  Arthur Purves Phayre 1849 - 1852
  12.  S. R.  Tickell                      1852 - 1852
  13.  Henry Hopengson           1853 - 1854
  14.  Gin Faithfull                       1854 - 1855
   15.  Henry Hopkenson          1855 - 1857
   16.  Lt, col, G;verner               1857 - 1867
  17.  Colonel Eedwarel movd Ryan 1867 - 1867
  18.  Lt, Col. j.FJ Stevenson              1867 -  1872
  19. Weloon Dawis                             1872 - 1873
  20   Lt Col. J.F.J Stevenson               1873 - 1873
  21.   Lt, Col ,H,R, Browne                 1873 - 1873
  22.   Colonel, Edward Moodyran    1873 -1876
23.   lt, Col,  Haritio Neloon Davisa   1876 - 1876 ဆက္လက္၍ တင္ပီးပါေမ ၊